X+Y

Jaar: 2014
Regie: Morgan Matthews
Cast: Asa Butterfield, Rafe Spall, Sally Hawkins, Eddie Marsan, Jo Yang

Het verhaal:
Op jonge leeftijd ontdekt men dat Nathan lijdt aan autisme waardoor hij altijd moeite heeft gehad om zich te binden met mensen, zelfs met zijn liefdevolle en geduldige moeder Julie. Getallen, voornamelijk priemgetallen, zijn de enige dingen die zinvol voor hem zijn. Maar wanneer de attente leraar meneer Humphreys belangstelling toont in Nathan’s talent gaat er een wereld voor hem open.

Het oordeel:
Producer en regisseur Morgan Matthews verzette al heel wat werk voor documentaires die alleen op TV te zien waren maar maakte met het experimentele Britain in a Day (2012) zijn regiedebuut. X+Y (alternatieve titel: A Brilliant Young Mind) is zijn eerste speelfilm.

Een blik op de synopsis leert ons dat X+Y al direct met een achterstand begint want hoeveel (uitstekende) films hebben we inmiddels al niet gezien die het onderwerp autisme aansnijden? De originaliteitsprijs zal daarom niet naar deze titel gaan maar met deze simpele opvatting zou ik de makers ervan tekort doen. Op zijn geheel eigen wijze heeft X+Y veel te vertellen en zijn het niet zozeer de wiskundige prestaties van de hoofdpersoon die centraal staan maar wel hoe hij langzaam maar zeker uit zijn comfortzone tracht te stappen.

Tijdens de introductie is er weinig voor nodig om het autisme erg tastbaar te maken. Nathan eet alleen maar noedels met garnalen wanneer deze uit priemgetallen bestaat, hij is erg terughoudend naar zijn moeder toe en is haast vanzelfsprekend een buitenbeentje. Het zijn drie ogenschijnlijke voorbeelden maar deze worden wel magitraal uitgewerkt. Vooral de band tussen hemzelf en moeder Julie is schitterend vormgegeven wat niet in de laatste plaats te danken is aan de sterke performance van vertolkster Sally Hawkins.

Centraal in X+Y staan de test en deelname aan een wiskundige olympiade en dat is toch wel het vertrekpunt voor de diepere laag van de film. Bijzonder is namelijk de opkomende band tussen Nathan en zijn evenzo intelligente leraar Martin die ook ooit heeft deelgenomen aan de olympiade. Een band die uiterst naturel aanvoelt en het kloppende hart van X+Y vormt. Daarnaast was ik erg te spreken over de richting welke het verhaal langzaamaan neemt want het maakt het heel tastbaar dat in een wereld van buitenbeentjes altijd wel minstens één iemand als outcast wordt gezien. Een harde maar realistische kijk op de wereld.

Dit laatste staat in schril contrast met de dromerige ontluikende vriendschap tussen Nathan en leeftijdsgenote Zhang. In dit opzicht weet het geheel zich niet te onderscheiden van soortgelijke films en zijn de clichés niet van de lucht (de veeleisende oom die het een schande vind wanneer Zhang zou falen). Het is een redelijk kleine smet op een verder meer dan uitstekende film waarin vooral de ontknoping opzien zal baren. Het geheel mag dan zelf wel redelijk voorspelbaar zijn, de uitwerking ervan verdiend alle lof.

Met zijn optredens in The Boy in the Striped Pyjamas (2008) en Hugo (2011) zagen we al wat Asa Butterfield in zijn mars had maar met zijn vertolking van Nathan maakt hij duidelijk dat dit een acteur is om in de gaten te houden. Zijn spel zorgt ervoor dat je jezelf het ene moment erg stoort aan zijn onaangepaste, egoïstische gedrag terwijl je een paar minuten later voor hem zit te juichen wanneer het leven hem toe dreigt te lachen. Naast Sally Hawkins zet ook Rafe Spall een mooie en ingetogen rol weg als Nathan’s leraar en dat is een aandeel wat zeker niet onderschat mag worden.